Jak utworzono Dziecięce Uzdrowisko Rabka?

W styczniu 1945 roku kiedy oddziały Armii Czerwonej zbliżały się do Rabki, Niemcy rozpoczęli systematyczne niszczenie uzdrowiska. Miasteczko dziecięce nad Poniczanką zostało doszczętnie spalone, ocalał tylko jeden barak, w którym przez długie lata mieściła się Szkoła Podstawowa nr 1. Dom Zakładowy tzw. Łazienki, elektrownia, dworce kolejowe w Chabówce i Zarytem oraz wiele domów zostało zniszczonych przez wycofujące się wojska niemieckie. Niektóre budynki udało się ocalić dzięki bohaterskiej postawie partyzantów AK z oddziału „Adama”. 28 stycznia 1945 roku do Rabki wkroczyły oddziały Armii Czerwonej.

Widok na Rabkę, 1946 r.

Po „wyzwoleniu” natychmiast przystąpiono do odbudowy uzdrowiska. Jednym z efektów wojny był wzrost zachorowań na gruźlicę wśród dzieci i młodzieży, co spowodowało potrzebę leczenia ich w ośrodkach sanatoryjnych. Wzrastające zapotrzebowanie na miejsca dla chorych na gruźlicę sprawiło, że do Rabki przybył ówczesny Minister Zdrowia dr Franciszek Litwin, który rozpoczął rozmowy na temat utworzenia w Rabce dużego ośrodka leczenia gruźlicy wśród dzieci. 4 lipca 1946 roku na podstawie pełnomocnictwa podpisanego przez Ministra Zdrowia rozpoczął swą działalność komitet „Zespołu Sanatoriów Dziecięcych w Rabce”, którego przewodniczącym został dr Zdzisław Olszewski, a sprawami administracyjnymi kierował mgr Czesław Trybowski. 11 lipca 1946 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie powołania Zespołu Sanatoriów dla Dzieci Gruźliczych w Rabce. Równocześnie został powołany Międzyministerialny Komitet Organizacyjny dr Michała Teletyckiego, w którego skład weszli przedstawiciele ministerstw: Zdrowia, Obrony Narodowej, Komunikacji, Oświaty, Odbudowy, Pracy i Opieki Społecznej, Przemysłu i Handlu oraz wojewoda krakowski. W 1947 roku stanowisko przewodniczącego Komitetu objął dr Henryk Rudziński. Przez cały ten czas Komitet musiał się jednak borykać z trudnościami finansowymi i zaopatrzeniem. Pracę utrudniało również brak odpowiednich pomieszczeń, sprzętu, brak fachowców – pracowników służby zdrowia.

Willa Pod Matką Boską, deptak, 1950 rok

Do 1 września 1946 roku udało się uruchomić sanatorium Ministerstwa Komunikacji „Lotos”, które mogło przyjąć 150 chorych oraz sanatorium Polskiego Czerwonego Krzyża okręgu śląskiego gdzie mogło się leczyć 200 kuracjuszy.

Sanatorium Ministerstwa Komunikacji Lotos

W tym czasie wyremontowano również Dom Wypoczynkowy Korpusu Ochrony Pogranicza i Dom Kuratorium Poznańskiego im. Marcinkowskiego. W budynkach „Stasin”, „Niemen”, „Maruta” utworzono sanatoria o charakterze kolonijnym, które podlegały krakowskiemu oddziałowi Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

Dom Wypoczynkowy Korpusu Ochrony Pogranicza

1 marca 1947 roku naczelnym dyrektorem „Zespołu Sanatoriów Dziecięcych w Rabce” został dr Stefan Tarnowski. 10 lipca otworzył on pierwsze sanatorium obserwacyjne w willi „Wiosna” na Słonym, a 20 lipca sanatorium w budynku Oficerskiego Domu Wypoczynkowego. W tym czasie „Zespół Sanatoriów Dziecięcych w Rabce”, na prośbę dr Zdzisława Olszewskiego, otrzymał od szwajcarskiej organizacji „Don Suisse” sprzęt medyczny, między innymi: aparaturę rentgenowską, elektrokardiograf, mikroskopy, narzędzia chirurgiczne oraz trzy tony lekarstw, których brakowało w kraju, a od Międzynarodowego Funduszu Pomocy Dzieciom dary żywnościowe.

Oficerski Dom Wypoczynkowy w Rabce

W dniu 22 listopada 1947 roku odbyła się konferencja w sprawie odbudowy i rozbudowy Rabki jako uzdrowiska. Uczestniczyli w niej między innymi przedstawiciele Urzędu Ministerstwa Zdrowia, Urzędu Wojewódzkiego Wydziału Zdrowia oraz władz samorządowych. Podczas konferencji została przyjęta rezolucja: Zebrani przedstawiciele władz oraz zaproszonych Instytucji stwierdzają potrzebę stworzenia z Rabki ośrodka uzdrowiskowego z nastawieniem na prowadzenie leczenia w pierwszym rzędzie dzieci, nie wykluczając możliwości korzystania z uzdrowiska ludzi dorosłych, przy czym uważa się za celowe istnienie i rozwój budownictwa i lecznictwa prywatnego. (…) Komisja stwierdza konieczność natychmiastowego przystąpienia do opracowania planu odbudowy i rozbudowy Rabki celem usunięcia w pierwszym rzędzie zniszczeń wojennych, a w dalszej kolei takiej rozbudowy, która umożliwi normalne funkcjonowanie jej jako uzdrowiska w zakresie na wstępie ustalonym.

Sanatorium dla dzieci Olszówka, lata 30

W lutym 1948 roku przebywała w Rabce Duńska Misja Lekarska, która przeprowadziła szczepienia przeciwgruźlicze. W tym czasie „Zespół Sanatoriów Dziecięcych w Rabce” przejął od prywatnych właścicieli szereg willi, miedzy innymi „Szczęść Boże”, „Bagatela”, „Bellevue”, „Jagiellonka”, „Grand Hotel”’ „Margrabianka”, „Limba”. Od tego momentu dysponował miejscami dla 824 kuracjuszy.

Willa Bellevue

Od kwietnia 1948 roku Centralny Zarząd Uzdrowisk zaczął interesować się Rabką jako uzdrowiskiem. W dniu 14 kwietnia 1948 roku Orzeczeniem Ministerstwa Zdrowia, z dnia 18 marca 1948 roku, Zakład Kąpielowy w Rabce został upaństwowiony. Na podstawie protokołu zdawczo odbiorczego cały majątek dr Kazimierza Kadena – tereny, budynki i źródła oraz wyposażenie uzdrowiska przejęte zostały komisyjnie przez Zarząd Państwowego Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego w Rabce, którego Naczelnym Dyrektorem został Kazimierz Machler. Przy przekazywaniu majątku obecny był Feliks Lukaszewski działający na mocy upoważnienia Naczelnego Dyrektora Państwowego Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego w Rabce oraz świadkowie: prezes Gminnej Rady Narodowej, Józef Wnęk i wójt gminy Rabka Władysław Bala. Bronisław Bagiński: Do Rabki przybyłem 1 kwietnia 1948 roku przeniesiony służbowo z Połczyna-Zdroju. W okresie przejmowania majątku, oprócz mnie, jako kierownika administracyjnego Dyrekcji Zarządu Państwowego Uzdrowiska Rabka, wchodziło zaledwie kilka osób, a to: dyrektor - Kazimierz Machler, główny inżynier – Bolesław Rawicz, główny księgowy – J. Gierenszkiewicz, kasjer – Adam Zalewski, sekretarka – Anna Piątek. Do czasu upaństwowienia Zakładu Kąpielowego, biura nasze mieściły się w prywatnym budynku ob. Kołaczka, przy ul. Słonecznej. Brałem udział w komisyjnym przejmowaniu majątku i przyznam się iż przerażało mnie to, że prawie wszystkie przejmowane budynki były drewniane lub z muru pruskiego, w przewarzającej części mieszkalne i zamieszkałe, zaś zakład kąpielowy w gruzach, zburzony i spalony przez hitlerowców. Z końcem kwietnia po przeprowadzeniu remontu, biuro przeniesiono do budynku już własnego pod nazwą „Trzy Róże”.

Willa Trzy Róże

W maju 1948 roku Dyrekcja Uzdrowiska uruchomiła bardzo prymitywny zakład kąpielowy o 10 wannach do kąpieli solankowych. W roku następnym nastąpiła dalsza rozbudowa do 16 wanien, z których dwie służyły do kąpieli borowinowych. Zakład powstał w niezniszczonym przez okupanta skrzydle łazienek solankowych. Bronisław Bagiński: W lipcu uruchomiono pierwsze sanatorium alergologiczne w budynku „Luboń”, i „Orzeł” na 110 miejsc. Dyrektorem pierwszego sanatorium była dr Helena Nowicka-Kopacz, a dr Tadeusz Kopacz został pierwszym naczelnym lekarzem Uzdrowiska. W następnym roku, tj. 1949 zostało uruchomione drugie sanatorium „Orzeł II” na 70 łóżek w budynku dzierżawionym od dr Teodora Cybulskiego i w parku w „Kadenówce – Orzeł III” na 30 łóżek po uprzednim przeprowadzeniu kapitalnego remontu, spalonego budynku w czasie działań wojennych.

Wille Luboń i Trzy Róże

18 listopada 1948 roku odbyło się posiedzenie Komisji Koordynacyjnej dla działalności Państwowego Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego w Rabce i Zespołu Sanatoriów Dziecięcych w Rabce, na którym podjęto szereg wniosków, miedzy innymi: Do czasu unormowania sprawy w formie dekretu lub rozporządzenia – należy przyjąć za zasadę, że Rabka przeznaczona jest dla leczenia dzieci chorych, niezakaźnych dla otoczenia (gruźlica niezakaźna) – wnioski: - nie dopuszczać do rozbudowy pensjonatów dla dorosłych; (…) osoby przyjeżdżające na kurację poza zakładami muszą być zbadane w miejscowym ośrodku zdrowia i tylko na podstawie świadectw lekarskich ośrodka zdrowia wydawać karty zdrojowe na pobyt kuracyjny w uzdrowisku; organizować tylko kolonie lecznicze.

Mali kuracjusze z sanatorium im. Wincentego Pstrowskiego
w Rabce, lata 50

Tym sposobem w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej ustalono dziecięcy charakter uzdrowiska w Rabce.

Rabka - jedyny w Polsce ośrodek leczniczy dla dzieci

Uzdrowiska Karpackie i Nizinne

Zespół Historia Rabki serdecznie dziękuje Kamilowi Kowalczykowi za udostępnienie wykorzystanych w artykule przewodników.