Trzej Królowie

Obserwując wzrastające z roku na rok zainteresowanie mieszkańców, a także gości przyjezdnych, orszakiem Trzech Króli, który od kilku już lat organizowany jest w naszym mieście, chcemy dziś czytelnikom przybliżyć sylwetki tych, którzy temu orszakowi patronują.

Poniższy artykuł, zawarty w czasopiśmie Gość Świąteczny z 01.01.1916 roku, nie zawiera może danych czysto encyklopedycznych, ale pozwala na wyrobienie indywidualnego poglądu na samo święto Trzech Króli, jak i postacie Mędrców.

Pokłon Trzech Króli.
Rycina z zasobów Biblioteki Cyfrowej Polona.

Trzej Królowie

Uroczyście obchodzone w Kościele Katolickim święto Trzech Króli przenosi myśli nasze w odległe strony, których rzadko stopa europejczyka dotyka; w bezbrzeżne pustynie Arabii, gdzie wśród żółtych piasków pojawiają się tu i ówdzie, jak zielone wyspy, cieniste oazy, pokryte soczystą trawą i obciążonemi owocem daktylowemi palmami, jak również dalej nad brzegi Czerwonego Morza, do tak zwanej Arabii szczęśliwej.

Podług ogólnego mniemania, „Trzej Mędrcy ze Wschodu” przybyli z Arabii, stosownie do słów Pisma św.: „Królowie z Arabii dary swoje złożą.” I prorok Izajasz także przepowiedział, że przybędą mężowie z Madyanickiej ziemi na wielbłądach, aby hołd złożyć Mesyaszowi.

Boże Narodzenie w Rabce i okolicy

Na scynście, na zdrowie, na to Boze Narodzynie,
Coby sie wom dażylo, mnożylo syćko boskie stworzynie!
Coby sie wom darzyły kury cubate, gęsi siodłate

Cobyście mieli telo wołków, kielo w dachu kołków
Telo cielicek kielo w lesie jedlicek
Telo łowiecek kielo mak mo ziorecek
Telo krów kielo w sąsieku plów

Coby sie wom darzyły konie z biołymi nogami
Cobyście orali śtyroma pługami
Jak nie śtyroma – to trzoma
Jak nie trzoma – to dwoma
Jak nie dwoma – to jednym
Ale co godnym!

Siyngnijcie do pieca – wyjmijcie kołoca
Siyngnijcie do skrzynie – wyjmijcie pół świnie
Siyngnijcie na wyzke – wyjmijcie masła łyzke
Piekliście, kłóliście – kolyndnikom daliście

Coby sie wom darzyły dzieci – kielo przy piecu śmieci
W kozdym kątku po dzieciątku, a na pościeli troje
Ino cobyście nie pedzieli, ze to ftore moje!

Na scynście, na zdrowie, na tyn Nowy Rok!
Coby wom wypod z pieca bok!
Coby wom z pieca wypadła ruła!
Coby wom gaździno zhrubła!

Coby wom nicego nie chybiało
Z roku na rok przybywało

A do reśty – cobyście byli scynśliwi i weseli

Z okazji świąt Bożego Narodzenia, składamy wszystkim naszym sympatykom i ich rodzinom serdeczne życzenia, do których dołączamy opis zwyczajów bożonarodzeniowych, zawartych w czasopiśmie Organu Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie pt. Lud, z 1904 roku, tom X, zeszyt 1, pod redakcją K. Potkańskiego i S. Udzieli.

Kościół w Rabce zimą.
Źródło: Nowiny Codzienne, nr 1, 1939 r.

BOŻE NARODZENIE

w Rabce i w okolicy (w powiecie myślenickim)

opisał

Józef Cieplik

Wilia. Wieczorem we wigilię Bożego Narodzenia przygotowują stół, na którym mają spożyć wieczerzę zwaną „wilią”. Nakrywają go w tym celu sianem w dość grubej warstwie, a następnie białym świeżym obrusem: pod nim na rogu stołu kładą chleb, wyrobu własnego. Zanim przystąpią do „wilii”, klękają wszyscy i modlą się, dziękując Bogu za szczęśliwie przebyty rok. Następnie zasiadają do stołu, wedle starszeństwa i łamiąc się opłatkiem (zaczyna ojciec), składają sobie wzajemnie życzenia szczęścia, zdrowia i pomyślności, a przedewszystkiem, aby wszyscy , jak siedzą przy wilii, doczekać mogli tej uroczystej chwili następnego roku. Czasem smarują opłatki miodem lub częściej rozczynem miodu z wodą.

76. Rocznica Zagłady Żydowskich Mieszkańców Powiatu Nowotarskiego

W bieżącym roku przypada 76. rocznica Zagłady żydowskich mieszkańców powiatu nowotarskiego. Realizowana przez nazistów Akcja Reinhardt, której celem było wymordowanie ludności żydowskiej z Generalnego Gubernatorstwa, rozpoczęła się na tym terenie pod koniec maja 1942 roku. W jej trakcie, na terenie kilkunastu miejscowości powiatu nowotarskiego, rozstrzelano około 1100 osób, a co najmniej 1900 żydowskich mieszkańców popędzono do podstawionych na stacjach kolejowych, wysypanych wapnem, wagonów towarowych i wysłano do obozu zagłady w Bełżcu. Finał Akcji Reinhardt, kładący kres wielowiekowej obecności Żydów na Podhalu miał miejsce 30 sierpnia 1942 roku.

W niedzielę, 26 sierpnia spod amfiteatru w Rabce wyruszy o godzinie 16:00 Spacer Pamięci. Podczas Spaceru przybliżmy historię jaka miała miejsce w tych dniach. Zbiórka przed głównym wejściem do rabczańskiego amfiteatru. Zakończenie Spaceru odbędzie się na Miejscu Pamięci Narodowej przy ulicy Słonecznej (za willą "Tereska").

Serdecznie zapraszamy!

Zespół Historia Rabki

Ku poprawie zdrowia fizycznego i „utrzymaniu duszy dziecięcej w atmosferze słonecznej i radosnej” – lecznicza kolonia wakacyjna dla dzieci żydowskich w Rabce (1890-1939) - cz.1

Dzięki uprzejmości, autorki poniższego artykułu, Pani Alicji Maślak-Maciejewskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, wydawcy czasopisma Studia Historyczne, przedstawiamy naszym czytelnikom historię kolonii leczniczej dla dzieci żydowskich w Rabce. Serdecznie zapraszamy do lektury!

Alicja Maślak-Maciejewska

(Uniwersytet Jagielloński, Kraków)

Ku poprawie zdrowia fizycznego i „utrzymaniu duszy dziecięcej w atmosferze słonecznej i radosnej” – lecznicza kolonia wakacyjna dla dzieci żydowskich w Rabce (1890-1939)

Studia Historyczne, R. LVIII. 2015, Z. 3 (231). PL ISSN: 0025-1429

Lecznicza kolonia wakacyjna dla dzieci żydowskich w Rabce funkcjonowała przez pół wieku – pierwszy wyjazd dzieci miał miejsce w 1890 r., ostatni już w 1939 r., kiedy to Towarzystwo Kolonii obchodziło swój pięćdziesiąty jubileusz. W okresie tym z kolonii skorzystało ponad 10 500 dzieci żydowskich, które pochodziły z ubogich rodzin w Krakowie, a od lat 30. XX w. także z innych części Polski. Na kolonii leczono choroby gruźlicze, choroby dziecięce oraz przypadłości będące następstwem złych i niehigienicznych warunków codziennego życia dzieci. Celem artykułu jest opisanie działalności tej mało znanej dziś instytucji[1].

Instytucja kolonii leczniczych dla dzieci była na przełomie lat 80. i 90. XIX w. stosunkowo nowa – pierwsza tego typu kolonia na świecie zorganizowana została w 1876 r. w Szwajcarii, pierwsza na ziemiach polskich w Warszawie w 1882 r. Do Galicji idea ta dotarła w 1883 r.[2] W chwili, gdy krakowscy Żydzi powołali do życia kolonię dla dzieci żydowskich w Rabce, w miejscowości tej istniała już od trzech lat założona z ramienia krakowskiego Towarzystwa Opieki Szpitalnej i z inicjatywy dra Macieja Jakubowskiego kolonia lecznicza św. Józefa przeznaczona dla chorych na gruźlicę dzieci chrześcijańskich[3]. Także w samej społeczności żydowskiej Galicji idea powołania kolonii leczniczych została zrealizowana już wcześniej, we Lwowie, skąd od drugiej połowy lat 80. XIX w. wysyłano chłopców na turnusy w górach[4]. Jak się wydaje to właśnie te dwie inicjatywy posłużyć mogły krakowskim Żydom jako bezpośrednia inspiracja dla powołania podobnej instytucji[5]. Wybór Rabki jako lokalizacji powodowany był zapewne przykładem rozwijającej się tam kolonii św. Józefa, ale przede wszystkim bliskością do Krakowa, rosnącą od lat 60. XIX w. sławą rabczańskich wód leczniczych uznawanych za najlepsze w regionie[6] oraz sukcesami w leczeniu schorzeń, takich jak skaza limfatyczna, gruźlica ogólna oraz skóry, oczu nosa i gruczołów, a także krzywica i niedokrwistość[7]. Rabka była także uznawana za miejscowość o szczególnie korzystnym ukształtowaniu klimatycznym dla leczenia chorób dzieci[8].

Dom Kolonii Leczniczej Dzieci Żydowskich fundacji Marii i Wilhelma Fränklów
w Rabce na „Łęgach”. Fot. ze zbiorów Józefa Szlagi.