Pomnik Mauzoleum ofiar II wojny światowej Cmentarz Parafialny przy ulicy Orkana w Rabce-Zdroju

Oddajemy do dyspozycji naszych czytelników nadesłany nam artykuł o historii powstania Pomnika Mauzoleum ofiar II wojny światowej w Rabce  napisany przez Antoniego Tyrbowskiego, którego ojciec był jednym z inicjatorów budowy tego Pomnika. Za przesłany tekst i fotografie serdecznie dziękujemy!

Pomnik z prochami poległych w Oświęcimiu
na cmentarzu w Rabce, mal. Marian Łopatyński.
Podhale w kolorze. Kraków 1966.
Obraz ze zbiorów Związku Kombatantów RP
i Byłych Więźniów Politycznych Koło w Rabce.

Pod koniec roku 1945 powstało, zorganizowane z inicjatywy mgra Czesława Trybowskiego, członka organizacji podziemnych ZWZ i AK oraz więźnia politycznego więzienia w „Palace” Zakopane i Tarnowie oraz obozów koncentracyjnych Auschwitz i Flossenbürga, Koło byłych Więźniów Ideowo–Politycznych. Koło to będące na prawach powiatowego Oddziału przemianowane zostało w roku następnym na Polski Związek b. Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych – Koło w Rabce.

Prezesem tego nowego Koła został mgr Czesław Trybowski. W ramach swej działalności Koło urządzało między innymi pielgrzymki–wycieczki dla społeczeństwa Rabki do obozu w Auschwitz-Birkenau.

W czasie jednej z tych pielgrzymek, w której licznie wzięli udział mieszkańcy Rabki (cztery samochody ciężarowe), 15 września 1946 roku, pobrano z krematoriów prochy do wcześniej przygotowanej drewnianej urny i przywieziono je do Rabki. Urna z prochami po powrocie złożona została w kościele parafialnym Marii Magdaleny.

Rabczanie podczas pielgrzymki – wycieczki do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau,

15 września 1946 r. Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Obóz zagłady Auschwitz, blok XVII, stoją m.in.byli więźniowie tego bloku

z Rabki–Zdrój, 15 września 1946 r.; rząd górny: Władysław Stolarczyk, Władysław Czupta,

Ignacy Kondys, NN, NN; rząd dolny: Mieczysław Kaznowski,

Stanisław Ziętkiewicz, Aniela Jarosławska, Czesław Trybowski,

Jan Zięba z Grybowa, Karol Czyszczoń.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Delegacja z Rabki przed wejściem do krematorium w obozie zagłady

Auschwitz, 15 września 1946 r.; od lewej Władysław Bala,

Władysław Klempka „Turbacz”, Stanisław Ziętkiewicz,

Karol Czyszczoń, Władysław Czyszczoń.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Samochody ciężarowe z uczestnikami pielgrzymki

– wycieczki przed obozem Birkenau.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Przewóz urny z prochami pomordowanych na trasie Oświęcim – Brzezinka

– Rabka –Zdrój. Obok samochodu „Volvo”, własność Szpitala Miejskiego

w Rabce, stoją: NN, Władysław Bala, NN, Władysław Czyszczoń,

Stanisław Jamróz – kierowca samochodu, Czesław Trybowski,

dr Zdzisław Olszewski „Sławek” – Dyrektor Szpitala, Stanisław Ziętkiewicz.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Powołano komitet organizacyjny budowy pomnika ofiar zagłady w skład, którego między innymi weszli: jako przewodniczący mgr Czesław Trybowski oraz byli więźniowie obozów koncentracyjnych w osobach - mgr Stanisław Barycz, Maksymilian Czerwiec, Karol Czyszczoń, Władysław Czyszczoń, Edward Garwoliński, mgr Jan Sosenko, Stanisław Ziętkiewicz; oraz przedstawiciele społeczeństwa Rabki-Zdroju: wójt gminy Rabka Władysław Bala, ks. Mateusz Zdebski, dr Zdzisław Olszewski, dr Stanisław Jezierski, dr Tadeusz Malewski, inż. Józef Grochowalski, inż. Leon Golonka, Kazimierz Pfaiffer.

Ówczesny proboszcz parafii Marii Magdaleny w Rabce ks. Mateusz Zdebski wyraził zgodę na postawienie pomnika w centralnej alejce cmentarza parafialnego przy ulicy Orkana w Rabce.

W dniu 27 października 1946 roku, po uroczystej mszy świętej w kościele parafialnym, przy manifestacyjnej procesji społeczeństwa Rabki oraz miejscowych władz i organizacji, urna z prochami z kościoła została przeniesiona na cmentarz i złożona we wspólnej mogile w miejscu budowy przyszłego pomnika.

Klepsydra. Ze zbiorów AntoniegoTrybowskiego.

Przeniesienie urny z prochami pomordowanych z kościoła parafialnego

do wspólnej mogiły na cmentarzu parafialnym w Rabce – Zdroju,

27 października 1946 r.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Przeniesienie urny z prochami pomordowanych

z kościoła parafialnego do wspólnej mogiły

na cmentarzu parafialnym w Rabce – Zdroju,

27 października 1946 r. Urnę niesie Stanisław

Ziętkiewicz w asyście Czesława Trybowskiego

i Ignacego Kondysa, na pierwszym planie

harcerka Iza Smolarska.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Uroczystości na cmentarzy parafialnym w Rabce, złożenie urny z prochami

do wspólnej mogiły w miejscu budowy przyszłego pomnika,

27 października 1946 r.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Uroczystości na cmentarzy parafialnym w Rabce,

przemawia mgr Czesław Trybowski.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Obozy Koncentracyjne. Czesław Trybowski

Jednocześnie zbierano składki od społeczeństwa podczas kwest ulicznych, organizowano imprezy dochodowe takie jak festyny, wieczorki, zabawy taneczne. Zebrane fundusze gromadzono na rzecz budowy Pomnika-Mauzoleum na miejscowym cmentarzu parafialnym.

Projekt pomnika opracował społecznie inż. Józef Grochowalski – budowniczy i zasłużony mieszkaniec Rabki-Zdroju zwłaszcza w okresie okupacji hitlerowskiej.

Pomnik wykonany został z piaskowca przez miejscowych rzemieślników – budowlańców. Pracami przy budowie pomnika kierował bezpośrednio inż. Józef Grochowalski oraz mgr Czesław Trybowski z Zarządem Rabczańskiego Koła PZbWP. Piaskowiec pozyskano z okolicznych kamieniołomów (Bystra Podhalańska, Osielec i Krzeczów). Centralnym punktem mauzoleum jest podświetlany krzyż, u którego stóp stoi symboliczna urna, pod którą pochowano drewnianą z prochami pomordowanych w obozie Auschwitz-Birkenau.

W tylną ścianę pomnika wmurowano marmurową tablicę z napisem:

Bojownikom o wolność i niepodległość Polski, zamęczonym w więzieniach i obozach koncentracyjnych, pomnik ten kryjący w swym wnętrzu Prochy z krematoriów Oświęcimia i Brzezinki wzniosło Społeczeństwo Rabki z inicjatywy Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych hitlerowskich obozów koncentracyjnych - Koło w Rabce.

Rabka, 1 listopada 1947 r.

Napisy tekstu na marmurowej tablicy wykonał zakład kamieniarski w Bystrej Podhalańskiej. 

Oświetlenie pomnika wykonała Placówka Zakładu Energetycznego za zgodą jej kierownika mgra Jana Wieczorkowskiego.

W dniu 1 listopada 1947 roku odbyły się uroczystości odsłonięcia pomnika, po uroczystym apelu poległych i przemówieniach pomnik odsłonięto.

Pomnik Mauzoleum ofiar II wojny światowej na Cmentarzu Parafialnym

przy ul. Orkana w Rabce–Zdroju po odsłonięciu, 1 listopada 1947 r.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

Od odsłonięcia pomnika przez kolejne lata, aż do chwili śmierci w roku 2007 społecznie opiekowała się nim moja matka Elfryda Trybowska. Opiekę sprawuje również młodzież ze szkół podstawowych i średnich z terenu Rabki zwłaszcza w dniach okolicznościowych oraz społeczeństwo miasta wraz z miejscową organizacją kombatancką.

Święto zmarłych – Warta Honorowa, 5 listopada 2005 r.

Fot. ze zbiorów Antoniego Trybowskiego.

P.S. W niedługim czasie po wybudowaniu i odsłonięciu pomnika w Rabce-Zdroju, zaistniał bardzo nieprzyjemny fakt. Sąsiednie Koło PZbWP w Mszanie Dolnej skopiowało model-bryłę pomnika w Rabce bez porozumienia się z projektantem inż. Józefem Grochowalskim oraz Zarządem Koła PZbWP w Rabce, a mając fundusze z powiatu limanowskiego wystawiło niemal identyczny pomnik w Mszanie Dolnej na cmentarzu parafialnym, co stało się powodem niedomówień i zatargów pomiędzy członkami tych kół. Sporu jednak nie załatwiono, załagodził go upływ czasu.

Rabka-Zdrój, luty 2008 r.

Antoni Trybowski